Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Szczecina

Demografia

Szczecin jest jednym z większych miast Polski, plasuje się na 7 miejscu w kraju pod względem liczby mieszkańców i podobnie jak w innych dużych miastach, jego sytuacja ludnościowa uległa stabilizacji. Migracja o dużym natężeniu w okresie powojennym została zahamowana. W ostatnich latach liczba ludności Szczecina utrzymuje się na poziomie 418,0 tys. Specyficzna sytuacja powojenna Szczecina była związana z wyludnieniem miasta w ostatnim roku wojny i napływem ludności polskiej z różnych rejonów, w tym z Kresów Wschodnich. Przerwana została ciągłość demograficzna. W wyniku procesów demograficznych, przebiegających w okresie ostatniego pięćdziesięciolecia, obecna sytuacja demograficzna Szczecina charakteryzuje się ogólnie wyraźnym starzeniem się struktury wieku ludności. Przyrost naturalny obniżył się do ujemnych wartości (w przeliczeniu na 1000 mieszkańców) z 37,2 w 1950 r., 15,7 w 1960 r., 12,9 w 1970 r., 9,9 w 1980 r., 1,4 w 1990 r. do minus 0,9 w 1995 r. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wykazuje tendencję spadkową (24,5% w 1980 r., 26,3% w 1985 r., 23,0% w 1995 r.). Udział ludności w wieku produkcyjnym również spada (68% w 1980 r., 64,4% w 1985 r., 63,1% w 1995 r.). Wystąpił natomiast systematyczny wzrost udziału ludności w wieku poprodukcyjnym (7,5% w 1980 r., 9,3% w 1985 r., 13,9% w 1995 r.). Saldo migracji oscylowało w ciągu ostatnich dwudziestu lat wokół zera (- 0,1 w 1995 r.). Liczba gospodarstw domowych w 1995 r. wynosiła 148,3 tys., co określa wskaźnik liczba osób/gosp. domowe - 2,72.

Wystąpiły znaczne zmiany w strukturze pracujących, co wiązało się z tendencjami sprzed 1989 r. i z transformacją ustrojową po tym roku. Ogólnie - występowała tendencja do zmniejszania się liczby pracujących w przemyśle i budownictwie, a wzrostu w usługach. W 1995 r. struktura pracujących wg sektorów była następująca: sektor I (rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo) - 1,8% (w 1988 r. - 2,1%), sektor II (przemysł, budownictwo) - 30,5% (w 1988 r. - 38,6%), sektor III (usługi, transport i pozostałe) - 67,7% (w 1988 r. - 59,3%). Przedsiębiorczość osób fizycznych, mierzona wskaźnikiem osób prowadzących indywidualną działalność gospodarczą na 10 tys. mieszkańców, w 1995 r. sytuowała Szczecin na wysokiej pozycji w kraju: Warszawa - 716, Poznań - 870, Gdańsk - 533, Szczecin - 723. Aktywność zawodowa w 1995 r. wynosiła 47,0%. Po 1989 r. ujawniło się zjawisko bezrobocia. Stopa bezrobocia w ostatnich latach stopniowo spadała i wynosiła w 1995 r. 6,8% (stopa bezrobocia w Polsce - 14,9%, w Warszawie - 3,9%, w Poznaniu - 4,5%, w Gdańsku - 8,9%). Migracja wahadłowa przede wszystkim była związana ze Szczecińskim Zespołem Miejskim (Goleniów, Gryfino, Police i Stargard Szczeciński) i wg szacunkowej oceny charakteryzowała się w ostatnich latach znacznym dodatnim saldem dojazdów do pracy do Szczecina (+ 14,0 tys. osób).

Stagnacja demograficzna i starzenie się struktury wieku ludności przynoszą w efekcie niekorzystne dla miasta rokowania. Opracowane przez mgr. Ignacego Zwierzewicza prognozy demograficzne do 2020 roku (biologiczna bezmigracyjna i pomigracyjne) wskazują jednoznacznie na potrzebę otwarcia się miasta na ludność z zewnątrz. Prognoza biologiczna w wariancie bezmigracyjnym przewiduje utrzymanie się liczby ludności miasta na poziomie dzisiejszym, z przejściowym wzrostem liczby ludności w latach 2000-2010, wiążącym się z dodatnim saldem przyrostu naturalnego, będącym pochodną wyżu demograficznego z lat 1978-1983. Po roku 2010 spodziewane są ujemne salda przyrostu naturalnego związane ze znacznym wzrostem umieralności roczników wyżu demograficznego z lat 1950-1955, niwelujące przejściowy wzrost liczby ludności. Prognozy pomigracyjne charakteryzują się znacznie mniejszym stopniem pewności w porównaniu z prognozą biologiczną. Zakładany wzrost migracji wynika z przesłanek rozwoju miasta jako centrum aglomeracji, wielkiego regionu (po wprowadzeniu reformy administracyjnej), jako ośrodka krajowego, a w przyszłości ośrodka o europejskim znaczeniu. Jednocześnie istotne będą: efekty restrukturyzacji rolnictwa uwalniające część ludności rolniczej, poprawa sytuacji materialnej powodująca zahamowanie emigracji i wzrost imigracji zagranicznej w wyniku otwarcia granic umożliwiającego swobodny przepływ ludności i możliwość swobodnego osiedlania się. Ponadto bierze się pod uwagę udział Szczecina w repatriacji Polaków zza granicy, głównie z krajów byłego ZSRR. Przewiduje się, że w 2020 roku ludność Szczecina wyniesie 445 tys. mieszkańców w wariancie podstawowym, natomiast w optymistycznym może nawet sięgnąć 500 tys. w dotychczasowych granicach administracyjnych, a przy powiększeniu granic administracyjnych o bezpośrednio przyległe ciągłe struktury osiedlowe - na 550 tys.

Przewiduje się wzrost zasobów siły roboczej przy jednoczesnym obniżaniu się aktywności zawodowej ludności oraz utrzymywanie się dodatniego salda migracji wahadłowej na poziomie dzisiejszym.

W wariancie podstawowym w latach 1995-2020 przewiduje się wzrost ludności o ok. 27,0 tys. (w wariancie optymistycznym - o ok. 82,0 tys.), z czego na przyrost naturalny przypadnie 1,0 tys. (odpowiednio - 4,5 tys.), a na migracje 26,0 tys. osób (odpowiednio - 77,5 tys.). Przyjęto stałą wielkość ludności w mieszkalnictwie zbiorowym na poziomie obecnym - 15 tys. osób. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym będzie ulegać zmniejszeniu do 20,0%, w przedziale produkcyjnym również wystąpi zmniejszenie do 58,6%, natomiast będzie miał miejsce znaczny wzrost udziału ludności w wieku poprodukcyjnym - do 21,4%. Wskaźnik liczba osób/gospodarstwo domowe zmniejszy się do 2,67. Aktywność zawodowa ludności ulegnie niewielkiemu zmniejszeniu do 46,5%. W wariancie podstawowym przewiduje się wzrost zasobów siły roboczej w okresie 25-lecia o 10,4 tys. osób i dalsze ograniczenie bezrobocia do poziomu poniżej 5%. Saldo migracji wahadłowej szacuje się w wielkości + 14,0 tys., tj. na poziomie obecnym, z możliwością niewielkiego zmniejszenia.