|
Miasto Szczecin położone jest w obrębie 5 różnych jednostek fizycznogeograficznych (Wzgórza Warszewskie, wysoczyzny morenowe Lewobrzeża, Dolina Odry, fragment Równiny Goleniowskiej, Wzgórza Bukowe), co powoduje duże zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego na jego terenie, szczególnie związanych z ukształtowaniem terenu, układem hydrograficznym i parametrami klimatycznymi. Do najważniejszych zasobów przyrodniczych miasta należy wciąż duża powierzchnia zieleni (152 m2/mieszkańca), jednak rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Około 1ŕ3 tej powierzchni zajmują lasy zgrupowane na północnych i wschodnich obrzeżach miasta. Wszystkie są uznawane za lasy ochronne. Miejska zieleń publiczna (parki, zieleńce, cmentarze), jako sztucznie wprowadzony element środowiska przyrodniczego, jest bardzo podatna na wszelkiego rodzaju przekształcenia. Jej ilość i rozmieszczenie powoduje zbyt intensywne wykorzystywanie terenów łatwo dostępnych i prowadzi do ich degradacji oraz wzrostu kosztów utrzymania. Jest ona uzupełniana przez zbiorowiska naturalne, zwłaszcza występujące na Międzyodrzu w powiązaniu z rozbudowanym układem wód powierzchniowych. Oprócz funkcji ekologicznej, rekreacyjnej i estetycznej dla mieszkańców miasta zieleń stanowi bardzo istotny czynnik atrakcyjności Szczecina w powiązaniu z jego funkcją turystyczną. Dolina Odry w obrębie miasta oraz jez. Dąbie wchodzą w skład wielkiego korytarza ekologicznego o ponadregionalnym znaczeniu. Zagrożenie drożności tego systemu w rejonie portu przez tereny przeładunku, składów, uciążliwego przemysłu i linie komunikacyjne, blokujące na wielkiej przestrzeni swobodną migrację organizmów i powodujące zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby, jest poważnym problemem, w którym ujawnia się konRikt między środowiskiem przyrodniczym a działalnością człowieka. Z terenami zieleni związane jest występowanie w Szczecinie stanowisk chronionych i rzadkich gatunków Rory i fauny oraz większości obiektów i obszarów chronionych na mocy ustawy o ochronie przyrody. W granicach miasta występują następujące szczególne formy ochrony przyrody (pełny wykaz zawiera Aneks nr 1):
Miasto graniczy bezpośrednio z Parkiem Krajobrazowym Doliny Dolnej Odry. Do objęcia ochroną postuluje się jeszcze ok. 40 obszarów i obiektów, a wiele grup drzew określonych jako starodrzew znajduje się w obrębie terenów zieleni miejskiej. Do elementów środowiska przyrodniczego o dużym znaczeniu lokalnym należy także zaliczyć parki leśne, łęgi na Międzyodrzu i na brzegach Odry oraz trzcinowiska wokół jez. Dąbie. Ustanowiony przez Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego Ekologiczny System Zieleni Miejskiej jest ciągłą strukturą przestrzenną wiążąca ze sobą najbardziej wartościowe, różnorodne elementy terenów zielonych w mieście, a także zapewniającą ich powiązanie z odpowiednimi terenami pozamiejskimi, a zwłaszcza z tworzącymi krajowy system obszarów chronionych. Nie jest to obszar chroniony w rozumieniu ustaw, ale tereny objęte ESZM podlegają ochronie prawa lokalnego poprzez ustalenie w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego specjalnych ograniczeń ich użytkowania. Zakres prawnej ochrony przyrody jest aktualnie wystarczający i ogólnie nie koliduje z rozwojem funkcji miejskich. Zdarzają się jednak lokalne konflikty między ochroną walorów przyrodniczych a zamierzeniami właścicieli terenów i inwestorów. Obowiązujący tryb zatwierdzania planów ochrony ułatwia wprowadzanie do nich zbyt sztywnych przepisów. Prawie 18% powierzchni miasta (5433 ha) zajmują użytki rolne, z czego 2ŕ3 stanowią grunty orne. Występują one w 3 większych kompleksach:
oraz niewielkie fragmenty na ogół o dobrej jakości w pozostałych częściach miasta. Są to tereny stanowiące obecnie barierę dla gwałtownej urbanizacji sąsiednich gmin oraz rezerwę pod przyszłe tereny o charakterze ekologicznym, a ich rolnicze wykorzystanie traktowane jest jako tymczasowe, ponieważ struktura produkcji rolnej nie jest adekwatna do zapotrzebowania rynku miejskiego (tylko 20% gospodarstw rolnych prowadzi produkcję specjalistyczną). Położenie Szczecina w ujściowym odcinku Odry oraz usytuowanie jez. Dąbie w obrębie granic miasta stanowi podstawę do rozwoju funkcji portowej i potencjału turystyczno-rekreacyjnego miasta. System wodny Odry i jez. Dąbie odznacza się szczególnie skomplikowanym funkcjonowaniem, ponieważ stanowi fragment wielkiego układu "naczyń połączonych" rozciągającego się od Gozdowic do Zatoki Pomorskiej. Stany wody na terenie miasta zależą od dopływu wód ze zlewni Odry oraz stanów wody Bałtyku i wahań wywołanych zjawiskami wiatrowymi na jez. Dąbie i Zalewie Szczecińskim ("cofka wiatrowa"). Zjawiska te mogą nałożyć się na siebie, powodując bądź podtapianie przez podpiętrzone wody gruntowe, bądź zalanie w wyniku powodzi terenów miejskich położonych w dolinie Odry oraz wokół jez. Dąbie poniżej rzędnej 1,6 n.p.m. Tylko część terenów zainwestowanych na tym obszarze jest chroniona wałami przeciwpowodziowymi. Obecnie jakość wód Odry (na terenie miasta) oraz jez. Dąbie nie odpowiada żadnym normom. Jakość wód większości pozostałych cieków również im nie odpowiada. Reszta cieków i większość zbiorników wodnych jest klasyfikowana w III klasie czystości. Stan ten dyskwalifikuje większość wód powierzchniowych miasta pod względem wykorzystania ich do celów kąpieliskowych, a w pewnej mierze także żeglarskich, co stanowi ograniczenie dla wykorzystania ich w celach rekreacyjnych. Występowanie elementów przyrodniczych o niekorzystnych cechach stwarza poważne ograniczenia i utrudnienia dla rozwoju przestrzennego i gospodarczego, co jest przyczyną ekstensywnego zainwestowania m.in. Międzyodrza, tzw. Skarpy Skolwińskiej (wraz z łączącymi się z nią dolinami strumieni spływających ze Wzgórz Warszewskich) oraz północno-zachodnich i południowo-wschodnich krańców miasta. Zmiana warunków prowadzenia działalności gospodarczej i przejściowy spadek produkcji na przełomie lat 80. i 90. spowodowały zahamowanie procesów degradacji środowiska przyrodniczego (w szczególności zanieczyszczania powietrza i wód) i doprowadziły do pewnej poprawy ogólnego stanu środowiska w mieście. Nadal jednak - według danych monitoringu regionalnego - w granicach miasta występują obszary ekologicznego zagrożenia, charakteryzujące się przekroczeniami norm w zakresie jakości wód powierzchniowych, hałasu, degradacji powierzchni ziemi oraz zanieczyszczenia gleb, nie mające jednak wystarczającej bazy dokumentacyjnej. Niemal każdy teren nie zainwestowany w pobliżu zespołów mieszkalnictwa, a zwłaszcza wszelkie zagłębienia terenu, łatwo się stają miejscem "dzikiego" składowania odpadów, głównie typu komunalnego. Składowiska te powstają szybko i dlatego zjawisko to jest trudne do opanowania i kontroli. Miasto nie prowadzi własnej polityki informacyjnej w odniesieniu do środowiska przyrodniczego, a monitoring regionalny w niedostatecznym stopniu uwzględnia problemy i specyfikę środowiska miejskiego. Nawet wówczas, kiedy stopień zainwestowania miejskiego jest wysoki, elementy i mechanizmy środowiska przyrodniczego nie zaprzestają swojego oddziaływania na składniki tego zainwestowania, podlegając jednocześnie różnorodnym procesom degradacji. Ukształtowane w ten sposób środowiskowe warunki zamieszkania są ważnym składnikiem jakości życia mieszkańców miasta. Kompleksowa ocena środowiskowych warunków życia (w której wzięto pod uwagę zagęszczenie zabudowy, charakterystykę i rozmieszczenie zieleni oraz występowanie uciążliwości, a nie uwzględniono stanu technicznego ani wyposażenia zabudowy) wykazała, że są one najgorsze w XIX-wiecznej części Śródmieścia. W innych dzielnicach miasta niska ocena warunków życia występuje sporadycznie, najczęściej wewnątrz terenów o przeważającej funkcji przemysłowej i komunikacyjnej. Poprawa jakości środowiska zamieszkania w Śródmieściu jest trudna i kosztowna. Cechą odziedziczonego XIX-wiecznego, nie zniszczonego układu urbanistycznego o skądinąd wysokiej wartości estetycznej jest - z wyjątkiem kilku zadrzewionych arterii - brak miejsca na powiększenie zasobu zieleni w przestrzeniach publicznych. Ciągle silna jest tendencja do przywracania działkom z istniejącą już zielenią ich historycznego kształtu w postaci zabudowy obrzeżnej. Z kolei, charakterystyczny dla tej zabudowy przekrój ulic oraz koncentracja ruchu samochodowego (z dużym udziałem pojazdów ciężkich) w centrum miasta są przyczyną bardzo wysokiego natężenia hałasu. Samochód i obszar zajmowany pod jego parkowanie jest, na równi z budynkami i terenami zieleni, czynnikiem silnej konkurencji o przestrzeń Śródmieścia. Ta część miasta narażona jest też na zanieczyszczenie powietrza z tzw. niskich źródeł emisji (kominy, spaliny). Częściowym rozwiązaniem problemu hałasu będzie wybudowanie tras obwodowych dla ruchu miejskiego i zamiejskiego. Przeniesie to, co prawda, uciążliwy hałas w inne miejsca (drogi główne i zbiorcze będą bowiem nadal emitowały silny hałas), ograniczając sposoby zagospodarowania terenów położonych wzdłuż tych tras lub podwyższając koszty tego zagospodarowania - w sumie jednak poprawi sytuację. Specyficznym problemem jest zagrożenie życia i zdrowia mieszkańców miasta oraz jakości środowiska przyrodniczego przez efekty awarii urządzeń zawierających substancje toksyczne lub kolizji środków transportu przewożących materiały niebezpieczne. Położenie tych urządzeń na terenie miasta oraz fakt, że większość materiałów niebezpiecznych jest przewożona linią kolejową do Polic naraża na szczególne niebezpieczeństwo mieszkańców osiedli na Pomorzanach, gdzie nakładają się na siebie różne potencjalne źródła skażenia Wzajemne oddziaływania elementów i procesów środowiska przyrodniczego
pomiędzy miastem a terenami otaczającymi nie są silne. Wyjątkiem jest
system hydrograficzny Odry łatwo i szybko przenoszący wszelkie zagrożenia
od Gozdowic do Bałtyku i w kierunku odwrotnym. Jezioro Dąbie i otaczające
miasto kompleksy zieleni leśnej stanowią ważny teren penetracji rekreacyjnej
mieszkańców oraz barierę dla ekspansji zainwestowania miejskiego. Jedynie
od strony zachodniej i południowo-zachodniej grozi miastu zlanie się ze
słabo kontrolowaną urbanizacją gmin sąsiadujących. Brak przekroczeń norm
zanieczyszczeń powietrza na terenie miasta oznacza, że nie oddziałuje
ono negatywnie w tym zakresie na otaczające obszary. |
|||
| wydrukuj
stronę |
|||