aleja Jana Pawła II, pomnik WDZIĘCZNOŚCI DLA ARMII CZERWONEJ, Józef Starzyński, 1950 r.
Pomnik, upamiętniający zasługi Armii Czerwonej w zdobywaniu miast Pomorza Zachodniego podczas II wojny światowej, został odsłonięty 23.04. 1950 r. w 5 rocznicę wyzwolenia Szczecina. Ustawiony w centrum miasta, na reprezentacyjnym placu, na którym do czasu II wojny światowej stał pomnik konny Fryderyka Wilhelma I (króla Prus i od 1871 r. cesarza Niemiec). Przygotowania do budowy Pomnika Wdzięczności trwały od 1945 r., m.in. przyznano nagrodę saperom z 12 Dywizji Piechoty, którzy rozminowali teren pod przyszły monument, na posiedzeniach Miejskiej Rady Narodowej wygłoszono okolicznościowe referaty, uchwalono: upominku dla miasta Stalingradu jako wyraz hołdu, uznania i przyjaźni, zorganizowano koncert, z którego dochód przeznaczono na budowę pomnika. W 1946r. Komitet Budowy Pomnika Zwycięstwa nad Faszyzmem (na czele Piotr Zaremba), pod patronatem marszałka Konstantego Rokossowskiego, ogłosił konkurs (z nagrodą pieniężną) na projekt pomnika. Wyłoniono zwycięzców: Krzekotowskiego, Mariana Tomaszewskiego, Jana Bochenka, jednakże projektu nie zrealizowano. Ostatecznie autorem pomnika został Józef Starzyński. Na uroczystym odsłonięciu obecni byli żołnierze polscy i radzieccy (oficerowie i szeregowi), wśród gości specjalnych m.in. I sekretarz KW PZPR – Jerzy Pryma. Od 1956 r. w ramach obchodów przyjaźni polsko – radzieckiej, młodzież szczecińska składała pod pomnikiem kwiaty. W l. 90-tych XX w. w ramach rozrachunku z przeszłością pojawiły się akty wandalizmu, na pomniku malowano hasła antykomunistyczne. Na posiedzeniach Rady Miasta Szczecina rozważano całkowitą likwidację, bądź zastąpienie pomnikiem Józefa Piłsudskiego lub urządzenie Grobu Nieznanego Żołnierza. Planowano też przeniesienie obiektu na Cmentarz Centralny. 25 lipca 1992 r. na polecenie Urzędu Miejskiego usunięto betonową, 5-ramienną gwiazdę wieńczącą, przy oficjalnym proteście konsula rosyjskiego. Ostatecznie pomnik (bez gwiazdy) pozostał do dziś na swoim miejscu.
Materiał: żelbet, oblicowanie: płytki ze sztucznego kamienia, barwiony ; płaskorzeźby: sztuczny kamień, cokół - różowy granit, herby: brąz; techniki odlewnicze; obróbka kamieniarska. Wymiary: rzut obelisku : 210x210 cm, cokół: 680 cm x 680 cm i 400 cm x 400 cm; wys. obelisku: 16 m; wys. całości: 18m;
Pomnik usytuowany na zamknięciu placu apelowego (od pd.-wsch.), obsadzonego obrzeżnie lipami. Posadowiony na wyniesieniu terenu (kopcu ziemnym), z dojściem od frontu poprzedzonym schodami. Bryła zasadnicza - ustawiona na 2-stopniowej, szerokiej podstawie - ma formę smukłego obelisku o prostych (niezwężających się ku górze) ścianach, na rzucie kwadratu z dwoma półwałkami od strony frontowej i tylnej. Na obu tych stronach, nieco poniżej środka wysokości obelisku, umieszczone płaskorzeźby z czerwonego granitu. Są to: od frontu – realistyczne przedstawienie dwóch pełnofigurowych postaci męskich, ustawionych w kontrapoście - żołnierza radzieckiego i robotnika polskiego, w bratnim uścisku, z wzajemnie do siebie zwróconymi twarzami. Na tylnej stronie: kompozycja o symbolicznej wymowie połączonych elementów –kotwicy, kłosów zboża, gałązki lauru, żaglowca na tle fal morskich (dolna część sceny) oraz: odznaki orzełka, znaku sierpa i młota na tle rozwiewanego płótna chorągwi (górna część kompozycji). Na bocznych stronach obelisku umieszczone brązowe odlewy herbów miast pomorskich wyzwalanych przez Armię Czerwoną w 1945 r., z podanymi nazwami i datami bitew. Są to następujące miejscowości, poczynając od górnej części postumentu: 1) po stronie pd. - zach.: TOL....KO/ 2. I. 1945/ GDAŃSK/ 24. III. 1945/ USTKA/ 9. III. 1945/ SZCZECIN/ 26. IV. 1945/; 2) po stronie pn. - wsch.: LENINO/ ...1945/ ELBLĄG/ 10. II. 1945/ GDYNIA/ 28. III. 1945/ KOŁOBRZEG/ 18. III. 1945/. Podstawa o licu obłożonym płytami z czerwonego granitu zawiera inskrypcję, biegnącą dookoła wszystkich czterech boków (umieszczona na górnej, wysuniętej uskokiem, krawędzi wyższego stopnia): ”/ŻOŁNIERZOM BOHATERSKIEJ ARMII CZERWONEJ LUD PRACUJĄCY SZCZECINA 26 IV 1950/ WOJSKA MARSZAŁKA ROKOSSOWSKIEGO BOHATERA STALINGRADU PIERWSZE PRZYNIOSŁY POLSCE WOLNOŚĆ/ PO SFORSOWANIU WISŁY PIERWSZE DOTARŁY DO BAŁTYKU PRZYNOSZĄC WOLNOŚĆ WYBRZEŻU/ DNIA 26 IV 1945 R. WOJSKA MARSZAŁKA ROKOSSOWSKIEGO PRZYWRÓCIŁY POLSCE MIASTO SZCZECIN/”.
Na frontowej ściance cokołu pierwotnie znajdowała się jeszcze inna, niezachowana inskrypcja.
Obiekt zachowany w dość dobrym stanie technicznym, bez śladów dewastacji; brak betonowej gwiazdy wieńczącej (usunięta za zgodą władz miejskich); usunięta też jedna z inskrypcji na cokole(widoczne ślady po mocowaniu liter); otaczająca zieleń – starannie utrzymana. W latach 80-tych Pracownia Konserwacji Zabytków wykonała prace renowacyjne. Wymieniono herby miast polskich na odlewy z brązu (wykonane przez Sławomira i Jakuba Lewińskich) oraz uzupełniono okładziny obelisku ze sztucznego kamienia, a także umyto i oczyszczono pozostałe elementy. Właściciel: Gmina – Miasto Szczecin, trwały zarządca: Zarząd Dróg i Transportu Miejskiego ul. Klonowica 5, 71 – 241 Szczecin.
|
